Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου | Η «μαγεία» του Θεάτρου και η «συμπόρευση λαών»!

Σήμερα, Πέμπτη 27 Μαρτίου, είναι η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου. Η διεθνούς εμβέλειας αυτή ημέρα, αφιερωμένη στην Έκτη Τέχνη, αποσκοπεί, από την ίδρυσή της, το 1961, έως σήμερα, στην παρώθηση όλων των ανθρώπων να χρησιμοποιούν το θέατρο, ως πεδίο έκφρασης, έμπνευσης και προαγωγής πολιτισμού.

H ομάδα του «We Love Theater», με αφορμή τον εορτασμό της ημέρας, πραγματοποίησε συνέντευξη σε δύο εκπροσώπους του Θεάτρου, που μπορεί να προέρχονται από διαφορετικές χώρες και να διαθέτουν εκ διαμέτρου αντίθετες καταβολές, όμως μοιράζονται κοινό τον ζήλο τους για τη θεατρική δράση και οι συνεισφορές τους στον καλλιτεχνικό χώρο είναι εξίσου πολύτιμες.

Σε αυτήν τη «συμπόρευση λαών», για τη «μαγεία» του θεάτρου μάς έκαναν την τιμή να μιλήσουν η Παλαιστίνια ηθοποιός, σκηνοθέτρια και «stand-up comedian», Manal Awad, και ο ηθοποιός, σκηνοθέτης και Ε.Ε.Π. του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Τάκης Τζαμαργιάς.

Η Συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στο Μουσικό Πειραματικό Γυμνάσιο-Λύκειο Παλλήνης, στα πλαίσια διεξαγωγής του Συνεδρίου «Θέατρο και Συμπεριληπτική Εκπαίδευση». Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε υπό τη διοργάνωση του Πανελληνίου Δικτύου για το Θέατρο και την Εκπαίδευση, σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNHCR), τον Διεθνή Οργανισμό για το Θέατρο και την Εκπαίδευση (IDEA), πανεπιστημιακά ιδρύματα, εκπαιδευτικούς και καλλιτεχνικούς φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Το συνέδριο γιόρτασε τα 10 χρόνια του προγράμματος "Κι αν ήσουν εσύ;" (πρόγραμμα ευαισθητοποίησης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους πρόσφυγες) και την ολοκλήρωση του προγράμματος "Theatre Makes Politics".

Φωτ.: Σάντρα Μεταξάς

Φωτ.: Σάντρα Μεταξάς

Ποια είναι η πρώτη σας θεατρική ανάμνηση;

Μanal Awad: Παλιά, στην Παλαιστίνη, δεν υπήρχαν σχολές θεάτρου. Οι περισσότεροι ηθοποιοί σπούδασαν στο εξωτερικό, έξω από τα σύνορα της Παλαιστίνης. Πλέον, υπάρχουν σχολές, αλλά λίγες και όχι όσες υπάρχουν σε χώρες, όπως η Ελλάδα. Στην Παλαιστίνη, τη δεκαετία του 1980, οι άνθρωποι του θεάτρου ασχολούνταν με το πολιτικό θέατρο και, επειδή δεν υπήρχαν πολλές θεατρικές σκηνές, περιόδευαν σαν «μπουλούκια». Αυτό είναι κάτι που έκανα κι εγώ στην καριέρα μου, αφού τελείωσα τις σπουδές μου. Περπάτησα στο ίδιο μονοπάτι. Έτσι, μια ημέρα ανέβασαν παράσταση λίγο πιο πέρα από το σπίτι μου, στον σύλλογο ορθοδόξων (κατάγομαι από την Μπέιτ Τζάλα της Βηθλεέμ). Πήγα εκεί μαζί με τις μεγαλύτερες αδελφές μου, για να δούμε την παράσταση, και είχα μείνει με το στόμα ανοιχτό. Ενώ το περιεχόμενο του έργου ήταν δύσκολο, πολιτικό, και δεν καταλάβαινα πολλά από όσα έλεγαν οι ηθοποιοί, ή από όσα γίνονταν στην πλοκή, σκεφτόμουν «Αυτός είναι ένας μαγικός κόσμος και θέλω να γίνω μέρος του!». Έτσι ξεκίνησε και μετά, έγινα ενεργή στις σχολικές εορτές και στις θεατρικές ομάδες του σχολείου. Έπειτα, αποφάσισα να σπουδάσω θέατρο. Πήρα το πτυχίο μου στην Τυνησία και, μετά, έκανα το μεταπτυχιακό μου στο Λονδίνο, στη Βασιλική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης (RADA). Δεν είναι εύκολη αυτή η διαδρομή, ακόμα και για τους Έλληνες, που ανακάλυψαν το θέατρο! Δεν υπάρχει πολλή χρηματοδότηση και, ειδικά, στην Παλαιστίνη, δεν υπάρχουν αρκετοί θεατρικοί χώροι. Έτσι, αν θες να κάνεις θέατρο, πρέπει να κάνεις «κινητό θέατρο», να παίζεις παντού και οπουδήποτε.

Τάκης Τζαμαργιάς: Προέρχομαι από αντικαλλιτεχνικό περιβάλλον, αφού μεγάλωσα σε μια λαϊκή περιοχή, στο Κερατσίνι και, τις δεκαετίες 1960-1970, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είχαν σχέση με το θέατρο, που ήταν πιο αστικό. Η πρώτη μου επαφή με αυτό που λέμε «Θεατρικός λόγος» έγινε μέσα από το θέατρο στο ραδιόφωνο το οποίο με «μάγευε». Νόμιζα ότι, αν έπαιρνα ένα κατσαβίδι και άνοιγα τη ραδιοφωνική συσκευή, θα έβλεπα από πίσω τα πρόσωπα του εκάστοτε έργου! Αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή και, σταδιακά, άρχιζε αυτός ο κόσμος να με «μαγεύει» περισσότερο. Δεν είμαι από τις περιπτώσεις, που προσέγγισαν το θέατρο, μέσα από τον κινηματογράφο. Οι περισσότεροι κατάλαβαν, μέσα από τις ταινίες, το «μέγεθος» του ηθοποιού και «μαγεύονταν». Εμένα με «μάγευε» ο θεατρικός λόγος αυτός καθεαυτόν. Μετά, άρχισα να συμμετέχω σε θεατρικές ομάδες, στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου. Αυτό ήταν για εμένα ένα είδος παρηγοριάς, μιας και έχασα τη μαμά μου, στα 12 μου χρόνια, και ένιωθα ότι το θέατρο είχε μια «ζεστασιά», που με «τύλιγε». Παρ' ότι είσαι σε έναν χώρο σκοτεινό, υπάρχει κάτι ανεξήγητο και δυσερμήνευτο, που αφουγκράζεσαι. Την εποχή εκείνη, δεν ήταν εύκολο να πεις στην οικογένειά σου ότι θες να ασχοληθείς με το θέατρο, γιατί ήταν συνυφασμένο με κάτι έξω από τις νόρμες. Έπρεπε να πείσω ότι με ενδιέφερε το «σοβαρό» θέατρο, μολονότι αυτό είναι μυθολογία, γιατί το θέατρο είναι ένα. Παράλληλα, όμως, μου άρεσε και η εκπαίδευση, η οποία λειτούργησε ως τρόπος εξισορρόπησης, για να μπορώ να κάνω αυτά που θέλω.

Τα τελευταία χρόνια, μεγάλο πεδίο συζητήσεων αποτελεί η έννοια της συμπερίληψης στο θέατρο. Πώς αυτή η έννοια πιστεύετε ότι έχετε εξελιχθεί ανά τα χρόνια και σε τι κατάσταση βρίσκεται σήμερα;

Manal Awad: Δε γνωρίζω, για να είμαι ειλικρινής. Δεν ξέρω αν έχει αλλάξει με τα χρόνια, ή αν έχει μείνει στάσιμη. Δεν μπορώ να εκφέρω άποψη, ειλικρινώς, γιατί η μόνη μου εμπειρία είναι το θέατρο στην Παλαιστίνη, που είναι ειδική περίπτωση, μιας και εκεί, οι θεατρικές παραγωγές και τα σχολεία θεάτρου αποτελούν ατομικές πρωτοβουλίες καθηγητών ή πρωτοβουλίες μικρών ομάδων. 

Τάκης Τζαμαργιάς: Το θέατρο είναι πληθυντικός αριθμός και έχει αυτήν την δυνατότητα: μέσα από τη διαδικασία του ρόλου, να μην είσαι ο εαυτός σου, αλλά να αυτό-προσδιορίζεσαι μέσα από τον ρόλο. Δηλαδή, εμπλουτίζεσαι σε τέτοιον βαθμό, ώστε ενισχύεται το υγιές κομμάτι του εαυτού σου. Μάλιστα, υπάρχει αυτή η ισοτιμία, με την οποία μπορώ να λειτουργώ και ως άτομο και ως ομάδα, που σίγουρα ασκεί μια «μαγεία» σε αυτούς, που την γνωρίζουν. Το ζήτημα, βέβαια, της καριέρας είναι διαφορετικό. Πρέπει συνεχώς να διεκδικείς και να αποδεικνύεις τον εαυτό σου. Είσαι διαρκώς εκτεθειμένος, για αυτό και δεν είναι απλή υπόθεση το να ζήσεις από το θέατρο. Εμένα με «έζησε» η εκπαίδευση, δε με «έζησε» το θέατρο. Το θέατρο, όμως, είναι η μόνη λύση απέναντι στη βία, που κυριαρχεί. Πάνω σε αυτήν τη ρητορική μίσους και στη χειραγώγηση των ανθρώπων, είναι αυτό, που μπορεί να εξισορροπήσει τα πράγματα. Δεν ξέρω αν μπορεί να φέρει λύση, ώστε να εξαλειφθούν όλα αυτά, πάντως σίγουρα μπορεί να μας βγάλει από αυτήν την «εικόνα» της βίας, να μας δείξει προς τα πού στέλνουμε την οργή και τον θυμό μας. Το κομμάτι της συμπερίληψης, μέσα από την παράστασή μου, «Το αγόρι με τις δύο καρδιές», όπως και μέσα από προηγούμενες δουλειές μου, έχω αποδείξει έμπρακτα ότι με ενδιαφέρει.

Το θέατρο διαθέτει τη δύναμη μετάδοσης ισχυρών μηνυμάτων στο κοινό. Μπορείτε να μοιραστείτε μια στιγμή της καριέρας σας, που σας «δίδαξε» τη δύναμη του θεάτρου; 

Manal Awad: Φυσικά! Το 2008, εγώ και δύο συνάδελφοί μου, ηθοποιοί, δημιουργήσαμε μια πολιτική παράσταση «stand up comedy». Αυτό το κάναμε, γιατί δεν είχαμε χρήματα για παραγωγή θεατρικού έργου. Οπότε, ό,τι κάναμε, το κάναμε με τα ελάχιστα, υλικοτεχνικά μέσα. Έγινε τεράστια επιτυχία, γιατί ήμασταν ευθείς και προοδευτικοί, μεταδίδοντας πολιτικά μηνύματα και κατονομάζοντας τους πολιτικούς, τις πράξεις τους και τις συνέπειες αυτών. Όλα αυτά, όμως, μέσα από το χιούμορ, μέσα από το ανέκδοτο αστείο. Ξέρεις, οι Παλαιστίνιοι δε χρειάζονται παραπάνω δράμα στην καθημερινότητά τους! Όταν, μάλιστα, επιχειρηματολογείς και περνάς το μήνυμά σου, μέσω ενός αστείου, αυτό μεταδίδεται πολύ πιο γρήγορα. Το να ασκείς κριτική με χιούμορ είναι πιο σκληρό από το να ασκείς κριτική με δράμα. Αυτή η παράσταση, συνεπώς, μας απογείωσε! Αργότερα, μεταφέρθηκε στην τηλεόραση, σε μορφή σατιρικής εκπομπής πολιτικού περιεχομένου. Κάθε επεισόδιο καταπιανόταν με συγκεκριμένο θέμα. Μόλις βγεις στην τηλεόραση, γίνεσαι διάσημος σε όλον τον κόσμο, γιατί, ενώ στο θέατρο όλοι έρχονται, για να σε δουν, με τους τηλεθεατές γίνεται το αντίστροφο. Ήταν εκπομπή πολιτική και οι άνθρωποι είχαν ανάγκη από αυτήν την πολιτική σάτιρα. Αυτό που κάναμε, λοιπόν, είχε μεγάλη επίδραση στο κοινό, το βλέπαμε στους δρόμους. Το 2011, όμως, απαγορεύθηκε η συνέχιση της εκπομπής. Μας σταμάτησαν το πρόγραμμα και μας απαγόρευσαν να παίζουμε και να κάνουμε ό,τι κάναμε. Εμείς έπρεπε κάπως να χειραγωγήσουμε την κατάσταση και, έτσι, κάναμε κι άλλη παράσταση «stand up comedy». Τότε, αποφασίσαμε να στραφούμε προς το «YouTube», γιατί κανείς δεν μπορεί να του απαγορεύσει να δημοσιεύσει κάτι. Συνεχίσαμε, έτσι, με χρήματα από τις δικές μας τσέπες, να γυρίζουμε τα επεισόδια, να τα ανεβάζουμε στο «YouTube» και να κάνουμε, παράλληλα, τις ζωντανές παραστάσεις μας «stand up comedy». Ξέραμε ότι όλο αυτό έχει σημαντική επιρροή. Η ασκούμενη πίεση, όμως, γινόταν όλο και πιο έντονη. Παραδόξως, πιεστήκαμε περισσότερο, όταν ξέσπασε η «Αραβική Άνοιξη». Όταν όλοι διαδήλωναν για δημοκρατία, για δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου, τότε οι Παλαιστινιακές αρχές μάς κατέθλιψαν, ως καλλιτέχνες. Έπρεπε να πάμε στο δικαστήριο, γιατί δικαστικές υποθέσεις εκδικάστηκαν εναντίον μας. Για αυτόν τον λόγο, πήγαμε στην Ιορδανία. Εκεί, όμως, δουλεύαμε με άλλον τηλεοπτικό σταθμό, σε άλλη χώρα. Προφανώς, δε γίνεται να ασκείς κριτική στη χώρα σου, βρισκόμενος σε άλλη χώρα. Επομένως, το τηλεοπτικό μας πρόγραμμα έγινε πιο κοινωνικό και ευρύ για όλες τις Αραβικές χώρες. Παρέμεινε, ωστόσο, γνωστό για την αναφορά του σε ευαίσθητα θέματα. Οπότε, ναι έχει δύναμη.

Τάκης Τζαμαργιάς: Θα αναφέρω μια εμπειρία μου, που είχα ως θεατής, γιατί αυτό έχει μεγαλύτερη αξία. Πιστεύω πολύ στη δύναμη του κοινού. Όταν είδα την παράσταση «Καθαροί πια» της Σάρα Κέιν, σε σκηνοθεσία Λευτέρη Βογιατζή, στην τελευταία σκηνή, που ήταν σχεδόν τα χέρια των δύο ηρώων κομμένα και βρίσκονταν μέσα σε έναν λάκκο, καταλάβαινες ότι δεν υπάρχει ελπίδα. Ο τρόπος, όμως, με τον οποίον κινούσαν οι ηθοποιοί τα κεφάλια τους, ώστε να πλησιάσει ο ένας τον άλλον, σε έκανε να καταλάβεις πως, ακόμα και στην απόλυτη βία, μπορεί να υπάρξει τρυφερότητα. Εμένα αυτό μου έδωσε ελπίδα και μου επιβεβαίωσε την αξία του θεάτρου.

Η τελευταία ερώτηση είναι πιο δημιουργική: θα ήθελα να φανταστείτε το θέατρο, όχι ως τέχνη, αλλά σαν έναν άνθρωπο, με πρόσωπο, προσωπικότητα και ζωή. Αυτόν τον άνθρωπο τον νιώθετε φίλο σας και έχετε μια δεμένη σχέση μαζί του. Σήμερα, αυτός ο φίλος σας έχει γενέθλια. Τι ευχή θα του κάνατε;

Manal Awad: Ανεξάρτητα από το πώς αλλάζει η ζωή μας από μεριάς της τεχνολογίας και από το ότι οι άνθρωποι προτιμούν να κάθονται στα σπίτια τους και να βλέπουν τηλεόραση, αντί να κάνουν τον κόπο να πάνε στο θέατρο, εύχομαι να έχει αυτήν τη «μαγική» επιρροή σε κάθε άτομο, ώστε να πάει στο θέατρο, να το δοκιμάσει και να συμμετάσχει σε θεατρικές ομάδες για τη διασκέδασή του, επειδή η υποκριτική δεν είναι μόνο για να γίνεις ηθοποιός. Η υποκριτική σε βοηθά με την αυτοπεποίθησή σου, σε βοηθά να «ανοιχτείς». Ξέρεις, ακόμα και οι λογιστές παρακολουθούν εργαστήρια υποκριτικής, μόνο και μόνο για να βελτιώσουν την αυτοπεποίθησή τους, τη στάση του σώματός τους, το να μιλάνε μπροστά σε κόσμο, χωρίς να ντρέπονται. Ελπίζω να αγγίξει τις καρδιές των πάντων, διότι εγώ, ανεξαρτήτως του ότι είμαι ηθοποιός, δε θέλω να πιστεύω ότι το θέατρο πεθαίνει, λόγω της βεβιασμένης ζωής, που όλοι βιώνουμε. Πλέον, οι άνθρωποι προτιμούν να παρακολουθούν σύντομα βίντεο των 15 λεπτών, από το να έχουν την υπομονή να ζήσουν τη «μαγική» εμπειρία μιας ολόκληρης παράστασης. Οπότε, εύχομαι να μακροζωήσει, εννοείται, ως την αιωνιότητα, και να συνεχίσει να σκορπίζει τη «μαγεία» του στον κάθε έναν!

Τάκης Τζαμαργιάς: Το θέατρο είναι ο άνθρωπος, που δεν έχει ηλικία και μπορεί να απλώσει τα «χέρια» του, να με αγκαλιάσει. Αν ήταν ρόλος, θα ήταν άχρονος. Είναι αυτό το μοναδικό, άχρονο παρόν, που μου θυμίζει τη θνητότητά μου, αλλά μου δίνει και τη δυνατότητα να νιώσω ασφάλεια, «ζεστασιά». Εγώ δεν πιστεύω ότι έχει ανάγκη να ακούσει από εμάς κάποια ευχή. Εγώ πιστεύω ότι δε μας έχει σε τίποτα ανάγκη, εμείς το έχουμε. Το θέατρο θα υπάρχει πάντα, όσο θα υπάρχουν ανθρώπινες κοινότητες και, όσο θα βρισκόμαστε σε κρίσεις, θα το έχουμε όλο και περισσότερο ανάγκη. Ας ευχόμαστε να μη διαλυθεί από εμάς και να μη μας αφήσει να απομακρυνθούμε εμείς από αυτό!

Η Manal Awad, για τη συνεισφορά της στις Αραβικές χώρες, μέσω του καλλιτεχνικού της έργου, βραβεύτηκε με το «Saïd Foundation Alumni Achievement Prize», το 2014. Σήμερα, έχοντας μεταναστεύσει από την Παλαιστίνη, ζει στη Θεσσαλονίκη.

Ο Τάκης Τζαμαργιάς συνεχίζει, φέτος, για δεύτερο χρόνο επιτυχίας την παράστασή του «Το αγόρι με τις δύο καρδιές», βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο των Hamed & Hessam Amiri, στο «Νέο Θέατρο Κατερίνας Βασιλάκου». Για την παράσταση αυτήν, το 2024, βραβεύτηκε με το 2ο βραβείο καλύτερης παράστασης στα Θεατρικά Βραβεία «All4Fun».

Ευχαριστούμε θερμά τους μοναδικούς αυτούς καλλιτέχνες για την εποικοδομητική μας επικοινωνία!

Χρόνια Πολλά, Θέατρο!

Απόστολος Ιωαννίδης